Stanowi formę przemocy domowej polegającą na kontrolowaniu i ograniczaniu dostępu do środków finansowych partnera/ki, zmuszaniu do rozliczania się z wydatków, zaciągania kredytów, przywłaszczaniu zarobków, wydzielaniu pieniędzy, zakazie podjęcia pracy, ukrywaniu informacji o stanie finansów czy zmuszaniu do utrzymywania sprawcy. Często łączy się z innymi formami przemocy – psychiczną i fizyczną.
Przemoc ekonomiczna to podstępna forma kontroli, która często pozostaje niezauważona przez otoczenie i samą ofiarę. W wielu związkach partner stosujący przemoc finansową systematycznie odbiera drugiej osobie poczucie niezależności i własnej wartości. Mechanizmy kontroli finansowej mogą przybierać różne formy: od ograniczania dostępu do wspólnych środków, przez zmuszanie do szczegółowego rozliczania się z wydatków, aż po całkowite uzależnienie ekonomiczne. Zjawisko to dotyka ludzi jakkolwiek statusu społecznego czy wykształcenia – może występować także w związkach zamożnych i borykających się z problemami finansowymi. Szczególnie niepokojące jest to, że sprawcy często maskują swoje działania pod pozorem „dbania o domowy budżet” lub „odpowiedzialnego zarządzania finansami”.
Charakterystyczne wzorce zachowań sprawcy przemocy ekonomicznej
- Kontrolowanie wszystkich wydatków partnera
- Odmowa dostępu do konta bankowego
- Wymuszanie proszenia o pieniądze
- Sabotowanie kariery zawodowej
- Zaciąganie zobowiązań finansowych bez wiedzy partnera
- Ukrywanie rzeczywistego stanu majątku
- Wykorzystywanie wspólnych środków wyłącznie na własne potrzeby
Ważne jest rozpoznanie pierwszych sygnałów ostrzegawczych: Czy partner wymaga przedstawiania paragonów za każdy zakup? Czy kwestionuje zasadność wydatków na podstawowe potrzeby? Długotrwała ekspozycja na przemoc ekonomiczną może prowadzić do poważnych konsekwencji psychologicznych (zaburzenia lękowe, depresja, syndrom wyuczonej bezradności). Zjawisko to jest szczególnie destrukcyjne, ponieważ często współwystępuje z innymi formami przemocy – psychiczną czy werbalną.
Strategie wyjścia z sytuacji przemocowej
Budowanie niezależności finansowej to proces wymagający systematycznego działania i wsparcia specjalistów. Ważnym krokiem jest zawsze uświadomienie sobie występowania problemu i przyznanie przed sobą, że doświadcza się przemocy ekonomicznej. W procesie wychodzenia z toksycznej relacji podstawowe znaczenie ma: dokumentowanie wszystkich incydentów, zabezpieczenie własnych dokumentów oraz stworzenie awaryjnego funduszu bezpieczeństwa. Można też pamiętać, że przemoc ekonomiczna często eskaluje – zaczyna się od pozornie niewinnych próśb o „pożyczenie” karty płatniczej, a kończy na całkowitym przejęciu kontroli nad finansami ofiary.
To szczególnie perfidny rodzaj psychomanipulacji, który może prowadzić do długotrwałych problemów z samooceną i poczuciem własnej wartości.
Przemoc ekonomiczna – czyli kiedy partner trzyma cię za portfel
Przemoc ekonomiczna to forma przemocy domowej polegająca na kontrolowaniu finansów drugiej osoby w celu uzależnienia jej i sprawowania nad nią władzy. Sprawca często zabiera lub ogranicza dostęp do pieniędzy, dokumentów, kart płatniczych czy konta bankowego. Może też zmuszać ofiarę do zaciągania kredytów lub pożyczek wbrew jej woli, a także uniemożliwiać podjęcie pracy zarobkowej.
Przykładami przemocy ekonomicznej są także: wydzielanie pieniędzy, zabieranie wynagrodzenia, kontrolowanie wszystkich wydatków czy zmuszanie do szczegółowego rozliczania się z każdej wydanej złotówki. Sprawca może też celowo nie łożyć na utrzymanie rodziny lub odmawiać partnerowi dostępu do wspólnego majątku. Przemoc ekonomiczna często współwystępuje z innymi formami przemocy i może prowadzić do poważnych konsekwencji psychicznych. Ofiara stopniowo traci poczucie własnej wartości i samodzielności, co utrudnia jej wyjście z toksycznej relacji. Sporo ludzi doświadczających tej formy przemocy nie zdaje sobie sprawy, że padło jej ofiarą, uznając kontrolę finansową za „normalną” część związku.
Finansowe kajdany – gdy partner trzyma portfel na kłódkę
Przemoc ekonomiczna to podstępna forma kontroli, która często pozostaje niezauważona przez otoczenie. Sprawca systematycznie uzależnia ofiarę finansowo, odbierając jej możliwość samostanowienia i poczucie bezpieczeństwa.
Mechanizm tej przemocy polega na ograniczaniu dostępu do wspólnych środków, wydzielaniu pieniędzy, zmuszaniu do proszenia o każdą złotówkę.
- Kontrolowanie wszystkich wydatków partnera
- Odbieranie zarobionych pieniędzy
- Zaciąganie kredytów na partnera bez jego zgody
- Zmuszanie do oddawania paragonów
- Utrudnianie podjęcia pracy zarobkowej
- Niepłacenie alimentów
- Ukrywanie rzeczywistych dochodów
Skutki tej formy przemocy są długotrwałe i mogą prowadzić do całkowitego uzależnienia finansowego od sprawcy. Ofiara traci poczucie własnej wartości, wpada w spiralę zadłużenia, a czasem nawet popada w depresję.
Cyfrowy aspekt przemocy ekonomicznej – blockchain jako narzędzie kontroli
W cyfrowej sprawcy dość często wykorzystują nowoczesne technologie do kontroli finansowej. Monitoring kont bankowych przez aplikacje, śledzenie transakcji kartami płatniczymi czy wymuszanie dostępu do kryptowalut są nowymi formami przemocy ekonomicznej.
Szczególnie niepokojące jest wykorzystywanie technologii blockchain, która może służyć do ukrywania majątku przed partnerem lub tworzenia niewykrywalnych schematów kontroli finansowej.
Finanse: Złota klatka czy łańcuch zależności?
Kontrola nad finansami to jedna z najczęstszych form przemocy ekonomicznej, która może prowadzić do całkowitego uzależnienia od sprawcy. Osoby doświadczające takiej formy przemocy często tracą dostęp do własnych pieniędzy, kart bankowych czy dokumentów finansowych. Sprawca może wymuszać składanie podpisów na różnych dokumentach, zaciągać kredyty na ofiarę lub manipulować nią, by zrezygnowała z pracy. W rezultacie ofiara traci niezależność finansową i możliwość samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących własnego życia. Sytuacja taka może prowadzić do poważnych konsekwencji psychologicznych, np. obniżone poczucie własnej wartości, lęk przed przyszłością czy depresja. Brak dostępu do środków finansowych sprawia, że ofiara nie może zaplanować ucieczki od sprawcy, wynająć mieszkania czy zapewnić sobie podstawowych potrzeb życiowych. W skrajnych przypadkach uzależnienie finansowe może doprowadzić do całkowitej izolacji społecznej ofiary, utraty kontaktu z rodziną i przyjaciółmi oraz niemożności zwrócenia się o pomoc do odpowiednich instytucji. Często towarzyszy temu szantaż emocjonalny i groźby ze strony sprawcy, który wykorzystuje swoją przewagę ekonomiczną do utrzymania kontroli nad ofiarą. W takiej sytuacji podstawowe jest wsparcie ze strony organizacji pomocowych, które mogą zaoferować schronienie i pomoc w odzyskaniu niezależności finansowej.
